Szkoły psychoterapii
Psychoterapia to proces wykorzystania wiedzy psychologicznej w relacji: terapeuta - klient mający na celu wprowadzenie takich zmian w życiu człowieka, które doprowadzą do poprawy jego samopoczucia oraz wzrostu efektywności funkcjonowania w rozmaitych sferach (osobistej, zawodowej, rodzinnej i in.). Zakres zastosowań psychoterapii jest bardzo rozległy. Od zaburzeń osobowości czy chorób psychosomatycznych, do problemów egzystencjalnych oraz relacyjnych. W zależności od koncepcji ludzkiego zachowania, jaką reprezentuje dany psychoterapeuta, a także technik, które stosuje w swojej praktyce, wyróżnia się współcześnie kilka podstawowych kierunków psychoterapeutycznych:
Podejście psychodynamiczne wywodzi się z klasycznej teorii psychoanalitycznej (por. Freud, 1994a, 1994b; Kernberg, 1975; Segal, 2005). Za podstawowy czynnik leczniczy uważa się tutaj „wgląd", czyli uświadomienie sobie przez klienta ukrytych motywów oraz mechanizmów własnego zachowania, uznawanych za przyczyny doświadczanych problemów. Techniki, jakie stosują terapeuci reprezentujący orientację psychodynamiczną, to przede wszystkim: interpretacja oraz wyjaśnianie genezy zgłaszanych dolegliwości. Zgodnie ze współczesną teorią psychoanalityczną źródłem aktualnie przeżywanych przez klienta problemów jest urazowy charakter jego wczesnodziecięcych doświadczeń w relacji z rodzicami, w związku z czym terapia skupia się głównie na analizie tego obszaru życia.
Podejście behawioralne opiera się założeniu, że wszystkie reakcje człowieka są wyuczone. Stąd też -stosując metody wywodzące się z teorii uczenia się - nieprzystosowawcze nawyki można wyeliminować, wprowadzając w ich miejsce nową, poprawiającą jakość życia aktywność (por. Eysenck, 1987). Terapia behawioralna skupia się zatem na aktualnych zachowaniach jednostki, w odróżnieniu od psychoanalizy, która - jak wspomniano wyżej - zajmuje się chronologią formowania się zaburzeń. Formy pracy terapeutycznej behawiorystów są bardzo zróżnicowane w zależności od rodzaju sytuacji problemowej zgłaszanej przez klienta. Przykładem mogą być tutaj techniki relaksacyjne czy metody polegające na modelowaniu (terapeuta demonstruje klientowi pożądane zachowanie, które ten następnie powtarza dopóty, dopóki nie osiągnie wysokiego poziomu kompetencji w dany obszarze).
Podejście poznawcze stanowi rozwinięcie idei psychoterapeutów o orientacji behawioralnej. W tym wypadku terapia także koncentruje się na nieprzystosowawczych zachowaniach klienta, przy czym główny akcent kładzie się tutaj na procesy poznawcze towarzyszące tego rodzaju zachowaniom (tj. myśli, przekonania, sądy itp.). W trakcie psychoterapii klient odkrywa własne – często nieuświadomione i nieracjonalne – nawykowe przekonania o świecie i o sobie samym, które kierują jego działaniem, i które w znacznym stopniu przyczyniają się do braku zadowolenia z życia. Podstawowym cel psychoterapii stanowi korekta tych dezadaptacyjnych treści myślenia (por. Beck, 2005). Ponieważ granica pomiędzy podejściem behawioralnym a poznawczym jest dość płynna, współcześnie coraz częściej mówi się o jednym zintegrowanym podejściu behawioralno-poznawczym.
Podejście humanistyczno-egzystencjalne traktuje zaburzenia jako deficyty w rozwoju osobowości powstałe wskutek niezaspokojenia bardzo ważnych psychologicznych potrzeb człowieka: bezpieczeństwa, akceptacji, autonomii, miłości czy samorealizacji. Wśród reprezentantów tego nurtu znaczące miejsce zajmuje współcześnie psychoterapia Gestalt. W jej trakcie terapeuta poprzez empatyczny dialog z klientem oraz różnego rodzaju charakterystyczne dla tego nurtu procedury (np. technika grania ról) pomaga klientowi w osiągnięciu głębszego zrozumienia samego siebie - własnych myśli, uczuć, doznań płynących z ciała, potrzeb, wartości itd., co umożliwia integrację poszczególnych części „Ja" w harmonijną całość oraz podejmowanie bardziej odpowiedzialnych życiowych decyzji. W procesie psychoterapii humanistyczno-egzystancjalnej człowiek poszerzając świadomość siebie może bardziej realistycznie dostrzec nie tylko własne ograniczenia, ale przede wszystkim - zasoby pozwalające na skuteczne poradzenie sobie z sytuacją problemową (por. Ginger, 2004; Zinker, 1989).
Podejście systemowe wywodzi się z ogólnej teorii systemów (por. Bertalanffy, za: Grzesiuk, 1994). Podstawowa zasada tego nurtu psychoterapii głosi, że nie można analizować zachowania człowieka w oderwaniu od środowiska, w jakim człowiek ten żyje. Jednostka zawsze stanowi część większych całości, m. in. przeszłego i obecnego systemu rodzinnego, które z kolei są elementami jeszcze szerszych systemów społecznych. Ten sposób myślenia o człowieku bardzo dobrze obrazuje wypowiedź Virginii Satir: „Każdy z członków rodziny wywiera wpływ na wszystkich pozostałych członków rodziny, podobnie jak oni wpływają na niego" (Satir, 2000, s.194). W związku z powyższym problemy, jakie zgłasza pojedyncza osoba, w trakcie psychoterapii są rozpatrywane w kontekście wszystkich uwarunkowań mających udział w ich powstawaniu i podtrzymywaniu. Zwolennicy podejścia systemowego bardzo często pracują terapeutyczne z całym systemem rodzinnym zgodnie z założeniem, że to w jego obrębie należy poszukiwać źródeł istniejących trudności oraz możliwości rozwiązań.
Większość współczesnych psychoterapeutów w swojej pracy wykorzystuje zasady, koncepcje i techniki wywodzące się z różnych szkół teoretycznych. Takie zintegrowane podejście do procesu pomagania wymaga dużej wrażliwości, elastyczności i wszechstronności w porównaniu do podejść opartych na jednym modelu. Każe również uświadomić sobie, że każda koncepcja wnosi coś wartościowego do rozumienia ludzkiego zachowania, ale też każda ma swoje ograniczenia. Metoda integracyjna wymaga zatem od psychoterapeuty dużej świadomości, a także wysokich umiejętności w zakresie spójnego i uzasadnionego w danym wypadku łączenia elementów poszczególnych nurtów.
Literatura:
Beck, J. S. (2005). Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Eysenck, H. J. (1987). Behaviur therapy. W: H. J. Eysenck, I. Marton (red.), theoretical foundations of behavior therapy. New York: Plenum Press.
Freud, Z. (1994a). Poza zasadą przyjemności. Warszawa: PWN.
Freud, Z. (1994b). Wstęp do psychoanalizy. Warszawa: PWN.
Ginger, S. (2004). Gestalt. Sztuka kontaktu. Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.
Grzesiuk, L. (1994). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa: PWN.
Kernberg, O. (1975). Object-relations theory and clinical psychoanalysis. New York: Jason Aronson.
Satir, V. (2000). Rodzina. Tu powstaje człowiek. Gdańsk: GWP.
Segal, H. (2005). Wprowadzenie do teorii Melanie Klein. Gdańsk: GWP.
Zinker, J. (1989). Twórczy proces w terapii Gestalt. Warszawa: Materiały Szkoleniowe Laboratorium Psychoedukacji.